Kaderin de?il bilimin ve eme?in plan?!

Amasra’n?n güzelli?inden büyülenen Fatih Sultan Mehmed’in ?ehre “Çe?m-i Cihan” (Dünyan?n gözü, göz bebe?i) benzetmesi yapt??? rivayet edilir. Sultan Mehmed bu benzetmeyle Amasra’n?n e?siz güzelli?ini anlatmak istemi?. 14 Ekim’de 41 maden i?çisine mezar olan Amasra dünyan?n ve Türkiye’nin en büyük madenci katliamlar?ndan biriyle de an?lacak art?k.

Amasra’da 1 Kas?m 2014’te meydana gelen göçükte de iki Çinli i?çi hayat?n? kaybetmi?ti. Ancak 14 Ekim 2022, Amasra’y? Türkiye’nin büyük madenci k?r?mlar? aras?nda ilk s?ralara yerle?tirdi. 41 i?çinin öldü?ü Amasra Maden Katliam? Türkiye’deki büyük madenci katliamlar? aras?nda be?inci s?rada. Daha önce 1983’te Armutçuk’ta 103, 1990’da Yeni Çeltek’te 68, 1992’de Kozlu 263, 2014’te Soma’da 301 maden i?çisi ya?am?n? yitirmi?ti.

KADER DE??L B?L?M VE FEN!

41 maden i?çisinin i? cinayeti sonucu ölümünün ard?ndan bir kez daha devletin en üst kademelerinden kader söylemi seslendirildi. Türkiye’deki tüm büyük i? cinayetlerinin ard?ndan oldu?u gibi yine “f?trat, “al?n yaz?s?”, “kader” ve “kader plan?” denmeye ba?land?. Bunlar? vatanda? teselli için, ac?s?n? dindirmek için dillendirse bir nebze anla??l?r ama i?çilerin ya?am?ndan sorumlu olanlar?n, ya?am hakk?n? korumakla yükümlü olanlar?n -ki?isel itikatlar? ne olursa olsun- kabul edilemez. Kendilerine Anayasan?n ve yasalar?n vermi? oldu?u ya?am hakk?n? koruma yükümlülü?ü var ve bu yükümlülükten kaçamazlar. Ki?isel ontolojileri, hayat zihniyetleri ile ölümlerin üstünü örtemezler.

Sosyal bir hukuk devletinde -ki Anayasa’da bu hüküm hâlâ yerinde duruyor- devletin asli görevi i? cinayetlerinde ölenlere rahmet yak?nlar?na ba?sa?l??? dilemek ve i?çilerin cenazelerine kat?lmak de?ildir. Sosyal hukuk devleti çal???rken yurtta?lar?n ya?am hakk?n? güvence alt?na almak zorundad?r. Hele devlete ait bir i?letme söz konusuysa burada her türlü önlemin al?nmas? i?çilerin ya?am?n?n her ?eyin üstünde olmas? gerekir.

Çal??ma hayat?nda, çal??ma s?ras?nda meydana gelen hiçbir ölüm “kaza” de?ildir, “kader” de?ildir. Çal??an? korumay? esas al?rsan?z, i?çi sa?l??? ve i? güvenli?i önlemlerini titizlikle uygularsan?z, piyasa mekanizmas?n?n gere?ini de?il bilimin gere?ini yerine getirirseniz “i? kazas?” olmaz olsa da ölüm olmaz. Olsa bile çok ender olur. Bilime ve tekni?e uygun davran?ld???nda, i?çiler örgütlü oldu?unda, sendikalar güçlü ve etkin oldu?unda “kader” ayn? kader de?ildir. Demek ki neymi? insan bilimle teknikle, fenle, örgütlü mücadeleyle kaderine hükmedebiliyormu?!

Nas?l verem, kolera, s?tma gibi pek çok hastal???n kökü kurutulduysa ad?na “i? kazas? ve meslek hastal???” denilen çal??ma s?ras?ndaki ölümlerin, i? cinayetlerinin önüne geçilebilir. E?er bilim ve teknikteki bunca geli?meye ra?men hala i? kazas?na “kader ve f?trat” deniyorsa Mustafa Kemal Atatürk’ün sözleriyle yan?t verelim: "Efendiler, dünyada her ?ey için; medeniyet için, hayat için, muvaffakiyet için en hakiki mür?it ilimdir, fendir. ?lim ve fennin haricinde mür?it aramak gaflettir, cehalettir, dalalettir"

Kader söylemi sermayenin kâr h?rs?n?n, kamu i?letmelerine yeterli kaynak ayr?lmamas?n?n, özelle?tirmenin, ta?eronla?t?rman?n üstünü ören bir örtüden ba?ka bir i?lev görmüyor. Bilim ve teknikte bunca ilerlemeye ra?men i?çiler hâlâ çal???rken ölüyorsa bunun ?irketlerin kâr h?rs?ndan, vah?i kapitalizmden, neoliberalizmden ba?ka sebebi olabilir mi?

YÜZDE 98 DE??L YÜZDE 100 ÖNLENEB?L?R!

Büyük i? cinayetleri gündeme geldi?inde s?k tekrarlanan iddialardan biri i? kazalar?n?n yüzde 98’inin önlenebilir oldu?udur. 1930’larda ABD’de yap?lan bir ara?t?rmaya dayanan bu iddia do?rudur. Ama eksiktir. ?? kazalar?n?n yüzde 100’ü önlenebilir. Evet yüzde 100’ü! 1930’lar?n bilimsel ve teknik olanaklar?na dayal? olarak geli?tirilen bu iddia aradan 90 y?l geçtikten sonra bilimde, teknolojide, i? deneyiminde ya?anan büyük birikimden sonra geride kalan yüzde 2’yi de neden önleyemesin? 1930’lardaki pek çok hastal???n kökü kurudu veya tedavisi bulundu. Dolay?s?yla günümüzün bilimsel ve teknik olanaklar? ile “i? kazalar?n?n” tamam?n? önlemek mümkündür. Önlenemiyorsa ?irketlerin kâr h?rs?, neo-liberal politikalar ve ruhunu sermayeye satm?? bürokratlar ve siyasiler yüzündendir.

Nitekim pek çok ülkede bir yandan bilimsel teknik geli?meler, bir yandan yasal düzenlemeler, bir yandan emek hareketinin mücadelesi sonucunda i?çi ölümleri ciddi oranda azald?. Örne?in ABD Çal??ma Bakanl??? verilerine göre 1930’da 644 bin maden i?çisinin 2.063’ü ölümlü i? kazalar?nda ya?am?n? yitirmi?tir. 1930’da ABD madenlerinde ölümcül i? kazas? s?kl??? 100 binde 320’dir. 2020 y?l?nda ABD’de yakla??k 64 bin kömür madeni i?çisi içinde ölümlü i? kazas? sadece 5’tir. Ölümcül i? kazas? s?kl?k oran? 100 binde 7,8 olmu?tur. Ölümlü i? kazas? s?kl??? 90 y?lda 100 binde 320’den 7,8’e dü?mü?tür. Demek ki mümkünmü?, kader de?ilmi?!

NEDEN TÜRK?YE’DEK? ??Ç?LER?N BAHTI KARA!

Türkiye’de madencilik sektöründe i?çi ölümleri hala çok yüksektir. Dünya ortalamalar?n?n çok üstündedir. SGK verilerine göre Türkiye’de 2020 y?l?nda kömür ve linyit madenlerinde 21 tüm madencilik sektöründe ise 66 i?çi “i? kazas?” sonucu ya?am?n? yitirmi?tir. 2020 y?l?nda kömür ve linyit ç?kar?m?nda çal??an i?çi say?s? 35 bindir. Ölümcül kaza s?kl?k oran? kömür ve linyit ç?kar?m?nda 100 binde 60’t?r. ABD’de 100 binde 8 olan oran Türkiye’de 100 binde 60 ise bu kader olmasa gerek! Tüm madencilik sektöründeki i?çi say?s? 138 bindir. Madencilik sektörünün tamam?nda ölümcül “i? kazas? oran? yüzde 48’dir. ILO verilerine göre de madencilik sektöründe baz? ülkelerde 100 binde ölüm oranlar?na bakt???m?zda Türkiye’nin en yüksek oranlara sahip oldu?unu görüyoruz.

DEVLET VE SEND?KALARIN PER??ANLI?I

Kamu i?letmelerinde ve sendikal? i?letmelerde i?çi sa?l??? ve güvenli?i önlemlerinin daha yüksek olmas? ve i?çi ölümlerinin daha az olmas? beklenir. Nitekim genel uygulama da bu yöndedir. Kamu i?yerlerine ve sendikal? i?yerlerine ölüm daha az girer. Ancak son y?llarda bunun tersi örneklere de rastlanmaktad?r. Amasra’da 41 i?çinin öldü?ü oca??n kamu ve sendikal? bir i?yeri olmas? Soma’da 301 i?çinin öldü?ü katliam?n oldu?u i?yerinin özel sektörde ama sendikal? i?yeri olmas? kamunun ve sendikalar?n rolünü sorgulatmaya ba?lam??t?r.

Ku?kusuz bir i?yerinin kamu i?yeri olmas? tek ba??na yeterli de?ildir. Kamucu bir yakla??mla yönetilmesi önemlidir. Türkiye’de son y?llarda devletin bile ?irket gibi yönetildi?i dü?ünüldü?ünde, bunun bir maharet gibi savunuldu?u hesaba kat?ld???nda kamu i?letmelerini de özel sektör gibi i?leten, kâr maksimizasyonunu hedefleyen bir yönetim anlay???n?n ortaya ç?kmas? kaç?n?lmazd?r. Kamu i?letmelerinde kamuculuktan uzak bir i?letme anlay???n?n geli?mesi kaç?n?lmazd?r. Neoliberalizm özelle?tirme yan? s?ra kamunun da özel sektör gibi i?letilmesini savunur. Gördü?ümüz budur. Kaynaklar? k?s?lm?? kamu i?letmeleri, özel sektöre devredilmeye çal???lan kamu i?letmeleri, yat?r?mdan kaç?n?lan kamu i?letmeleri, denetim raporlar?n?n gere?ini yapmayan kamu i?letmeleri. Sonuç budur!

Sendikalar?n rolüne gelince gerek Soma’da gerek Amasra’da örgütlü sendikalar?n ve ba?l? olduklar? Türk-??’in son derece pasif kald???, hatta Soma örne?inde i?veren i?birlikçisi bir tutum izledi?i görülmektedir. Amasra’da sendikan?n tepkisinin neredeyse duyulmad??? Türk-??’in gür sesle ölen i?çilerin hesab?n? sormad??? bir tablo ile yüz yüzeyiz. Bunun temel nedenlerinden biri Türkiye’de kamu kesimindeki i?çi sendikac?l???n?n yap?sal özelliklerini görüyoruz. Varl??? sürdürebilmek için i?çinin de?il hükümetin ve devlet kurumlar?n?n deste?ine güvenen, kamudaki i?çisini korumak isteyen ve rica minnetle sorun çözmeye çal??an bir sendikac?l?k zihniyetinden gümbür gümbür hak aramak, hesap sormas?n? beklemek abesle i?tigal olur.

Ölü madencilerin cans?z bedenlerini yeralt?ndan h?zla ç?karabilen ve ba?sa?l??? dileyen de?il, i?çilerin kömür ç?kar?rken, çal???rken ölmesini engelleyebilen devlet sosyal devlettir! Ölen madencilerin cenazelerini defnetmeyi i? edinen de?il hesab?n? soran, hakk?n? arayan bir sendikac?l?k anlay???d?r ihtiyaç duyulan. Madenciler 21 yüzy?l Türkiyesinde hâlâ yeralt?nda ölmeye devam ediyorsa sosyal hukuk devleti olamad???m?zdan ve sendikal hareketin peri?anl???ndand?r. Kaderin de?il bilimin ve eme?in plan?na kulak vermeli!